ภาวะเจ็บครรภ์คลอดก่อนกำหนด คือ ภาวะที่มีการหดรัดตัวของมดลูกอย่างสม่ำเสมอและแรงพอที่จะทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงของปากมดลูกตามมา อันจะนำไปสู่การคลอดทารกก่อนอายุครรภ์ครบ 37 สัปดาห์เต็ม

ทารกที่คลอดก่อนกำหนดจะมีความเสี่ยงต่อการเกิดภาวะทุพพลภาพและมีอัตราตายสูง โดยขึ้นกับอายุครรภ์ที่คลอดและสาเหตุที่ทำให้เกิดภาวะคลอดก่อนกำหนดนั้น ยิ่งคลอดขณะอายุครรภ์น้อยกว่า 34 สัปดาห์หรือคลอดจากภาวะติดเชื้อในถุงน้ำคร่ำ จะมีความเสี่ยงต่อการเกิดภาวะทุพพลภาพ/เสียชีวิตสูงมากขึ้น ทั้งนี้ พญ.จิตรนพิน ดุลยเกษม สูตินรีแพทย์ โรงพยาบาลเวชธานี กล่าวว่า ปัจจัยเสี่ยงที่สำคัญของการเจ็บครรภ์คลอดก่อนกำหนดมีหลายประการ เช่น อายุมารดามากกว่า 35 ปี หรือน้อยกว่า 18 ปี, มีประวัติการคลอดก่อนกำหนดมาก่อน, มีความผิดปกติของโพรงมดลูกหรือปากมดลูก, การตั้งครรภ์แฝด หรือมีภาวะน้ำคร่ำมาก, การติดเชื้อระบบทางเดินปัสสาวะ/ระบบสืบพันธุ์, การสูบบุหรี่หรือใช้สารเสพติดในมารดา, ภาวะทุพโภชนาการ

จะเห็นได้ว่าปัจจัยเสี่ยงของภาวะเจ็บครรภ์คลอดก่อนกำหนดนั้น มีทั้งปัจจัยที่ป้องกันได้และป้องกันไม่ได้ สตรีตั้งครรภ์จึงควรให้ความใส่ใจในการเตรียมความพร้อมก่อนตั้งครรภ์ ตรวจคัดกรองและแก้ไขปัจจัยเสี่ยงต่างๆ และปรับพฤติกรรมให้เหมาะสม เพื่อลดโอกาสเกิดภาวะเจ็บครรภ์ก่อนกำหนดในครรภ์นั้นๆ เมื่อเริ่มตั้งครรภ์แล้วควรรีบไปฝากครรภ์เพื่อให้แพทย์ช่วยประเมินความเสี่ยงและให้การป้องกันด้วยยา เพื่อลดโอกาสเกิดภาวะเจ็บครรภ์คลอดก่อนกำหนด

ปัจจุบันมีวิธีการตรวจคัดกรองที่สำคัญอยู่ 2 วิธี คือ การพิจารณาประวัติคลอดก่อนกำหนด/ แท้งบุตรไตรมาส 2 และการวัดความยาวปากมดลูกโดยตรวจคลื่นเสียงความถี่สูงทางช่องคลอด (transvaginal cervical length measurement)

มีประวัติคลอดก่อนกำหนดในครรภ์ก่อนหน้า 

หากสตรีตั้งครรภ์มีประวัติเคยคลอดก่อนกำหนดมาก่อน แนะนำให้ฮอร์โมนโปรเจสเตอโรนชนิดฉีดเข้ากล้าม สัปดาห์ละ 1 ครั้ง ตั้งแต่อายุครรภ์ 16 สัปดาห์ และตรวจวัดความยาวปากมดลูกทุก 2 สัปดาห์ หากพบว่าสั้นกว่า 2.5 cm แนะนำทำการเย็บผูกปากมดลูก (cervical cerclage) กรณีเคยแท้งบุตรไตรมาส 2 ติดต่อกัน 3 ครรภ์ก่อนหน้า จากภาวะ cervical incompetence แนะนำทำการเย็บผูกปากมดลูกเลย ก่อนอายุครรภ์ 24 สัปดาห์

ไม่มีประวัติคลอดก่อนกำหนดมาก่อน

แนะนำรับการตรวจคัดกรองวัดความยาวปากมดลูกด้วยคลื่นเสียงความถี่สูงตั้งแต่อายุครรภ์ 18 สัปดาห์ขึ้นไป โดยเพิ่มเติมจากการตรวจดูความสมบูรณ์ของทารกในครรภ์ด้วยคลื่นเสียงความถี่สูงทางหน้าท้อง ถ้าพบว่าสั้นมากกว่า 2 cm แพทย์จะให้ยาฮอร์โมนเหน็บทางช่องคลอดทุกวัน แต่ถ้าปากมดลูกสั้นกว่า 1.5 cm อาจได้รับการแนะนำให้ทำการเย็บผูกปากมดลูก เพื่อลดความเสี่ยงของการคลอดก่อนกำหนด/แท้งในไตรมาส 2

จะเห็นได้ว่าการตรวจวัดความยาวปากมดลูกนั้นมีความสำคัญและมีประโยชน์ในการคัดกรองความเสี่ยง เพราะเป็นการตรวจที่ทำได้ง่าย และหากพบว่าปากมดลูกสั้น ก็มีวิธีการดูแลด้วยยาฮอร์โมนรองรับ ดังนั้นเมื่อสตรีตั้งครรภ์ไปรับการตรวจดูความสมบูรณ์ของทารกในครรภ์ด้วยคลื่นเสียงความถี่สูงตามนัดแล้ว ควรได้รับการตรวจประเมินความยาวปากมดลูกด้วยคลื่นเสียงความถี่สูงทางช่องคลอดเพิ่มเติมไปด้วยในคราวเดียวกัน

นอกจากการตรวจคัดกรองความเสี่ยงด้วยการวัดความยาวปากมดลูกและจากประวัติแล้ว สตรีตั้งครรภ์สามารถลดความเสี่ยงในการคลอดก่อนกำหนดลงได้อีก ด้วยการดูแลสุขอนามัยขณะตั้งครรภ์ ฝากครรภ์สม่ำเสมอ หากมีอาการผิดปกติ เช่น อาการติดเชื้อของระบบทางเดินปัสสาวะ ระบบสืบพันธุ์สตรี ควรรีบไปพบแพทย์เพื่อรับการรักษา เฝ้าสังเกตอาการมดลูกหดรัดตัวก่อนกำหนด หากมีอาการเจ็บครรภ์/มีมูกเลือด/น้ำเดิน ให้รีบไปพบแพทย์ทันทีเพื่อตรวจประเมินภาวะเจ็บครรภ์คลอดก่อนกำหนด และให้ยายับยั้งการหดรัดตัวของมดลูกตามความเหมาะสม 

พญ.จิตรนพิน ดุลยเกษม
สูตินรีแพทย์ โรงพยาบาลเวชธานี