สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ′พระมหากษัตริย์′ในมุมของคนธนบุรีโดย วิภา จิรภาไพศาล [email protected](ซ้าย) พระบรมราชานุสาวรีย์สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ณ ท่าเทียบเรือ กองทัพเรือ พระราชวังเดิม (ขวา) พระบรมรูปสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ที่ศาลสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ภายในพระราชวังเดิมหากกล่าวถึงสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช แน่นอนเราท่านคงนึกถึงพระราชกรณียกิจสำคัญของพระองค์ ในบทบาทของ "วีรบุรุษผู้กอบกู้ชาติ" การรวบรวมผู้คนไปรบกับพม่าและกู้เอกราชของชาตินอกจากนี้ จินตนาการหรือภาพเกี่ยวกับพระองค์ ที่เรามักจะนึกถึงก็เป็นเรื่องอิทธิฤทธิ์ปาฏิหาริย์ของพระองค์, ความสนพระราชหฤทัยในพุทธศาสนาและวิปัสสนาธุระ, ช่วงสุดท้ายของพระชนม์ชีพ (ที่มีหลากหลายเวอร์ชั่นด้วยกัน) ฯลฯ ซึ่งอ้างอิงจากพระราชพงศาวดาร, ตำนาน และการเล่าขานปากต่อปาก แต่ที่ไม่ค่อยมีการกล่าวถึงคือ สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช กับการบริหารกิจการบ้านเมืองในฐานะของ "พระมหากษัตริย์" เรื่องที่ไม่ค่อยมีการกล่าวถึงกันนี้ นิตยสาร "ศิลปวัฒนธรรม" ฉบับเดือนมกราคม นำเสนอไว้ในบทความที่ชื่อว่า "′โคลงยอพระเกียรติพระเจ้ากรุงธนบุรี′ วรรณคดีในฐานะเอกสารประวัติศาสตร์ : พระราชประวัติในมุมมองราชสำนักสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช" โดย ปฐมพงษ์ สุขเล็ก จากมหาวิทยาลัยราชภัฏพิบูลสงคราม โดยทั่วไปการสืบค้น อ้างอิง พระราชประวัติ, พระราชกรณียกิจของพระมหากษัตริย์ และพระบรมวงศานุวงศ์ในอดีต มักใช้ "พระราชพงศาวดาร" เป็นสำคัญ ทำไมปฐมพงษ์เลือกใช้ "โคลงยอพระเกียรติพระเจ้ากรุงธนบุรี" ชื่อก็บอกอยู่แล้วว่าเป็นวรรณกรรมประเภทสรรเสริญ ยกย่องคุณความดีของบุคคล ผู้อ่านบางท่านอาจตั้งคำถามว่า เลือกใช้เอกสารเช่นนี้จะเกิด "อคติ" หรือไม่ บรรยากาศงานบวงสรวงวันสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ที่ศาลสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช วัดปากพิงตะวันตก จ.พิษณุโลกหากเขาตั้งข้อสังเกตว่า พระราชพงศาวดารที่บันทึกเรื่องราวเกี่ยวกับสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชซึ่งมีไม่มากนั้นมี "การดิสเครดิต" พระองค์ ตัวอย่างที่ผู้เขียน (ปฐมพงษ์) ชวนให้สังเกต คือ พระราชพงศาวดาร ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) ที่มีการชำระใน พ.ศ.2338 ว่าคำศัพท์ที่ใช้กับสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชนั้น มีทั้งคำราชาศัพท์ และคำที่ใช้กับสามัญชน เช่นการใช้สรรพนามแทนพระองค์ว่า "พระเจ้าอยู่หัวอันมีอภินิหารนับในเนื้อหน่อพุทธางกูรเจ้า" ที่แสดงถึงความเป็นกษัตริย์ และใช้ว่า "เจ้าตากสิน" เสมือนพระองค์เป็นสามัญชน หรือการเลือกใช้คำว่า "ประหารชีวิตตัดศีรษะ" แทนคำว่า "สำเร็จโทษ" ฯลฯ ซึ่งสันนิษฐานว่าศัพท์สามัญชนที่ใช้กับพระองค์จะเกิดขึ้นหลังการชำระหรือไม่ส่วนที่ปฐมพงษ์เลือกใช้โคลงยอพระเกียรติพระเจ้ากรุงธนบุรีด้วยเหตุว่าเอกสารประวัติศาสตร์ประเภทวรรณกรรมไม่มี"การชำระ" โดยบุคคล หรือคณะบุคคลในยุคหลัง หนังสือ "วรรณกรรมสมัยธนบุรี เล่ม 1" ของกรมศิลปากร ที่รวบรวมวรรณคดีสมัยกรุงธนบุรี รวมถึงโคลงยอพระเกียรติพระเจ้ากรุงธนบุรีขณะที่โคลงยอพระเกีรยติพระเจ้ากรุงธนบุรี มีผู้เขียนเป็นบุคคลที่ร่วมเหตุการณ์ โดยรับราชการเป็นมหาดเล็กของราชสำนักกรุงธนบุรี และเนื้อหากล่าวถึงพระราชประวัติและพระราชกรณียกิจของสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชในช่วงต่างๆ เช่น เมืองปัตตานีถวายดอกไม้เงิน ดอกไม้ทองต่อกรุงธนบุรี, เจ้าหัวเมืองต่างๆ ถวายธิดาเป็นพระสนม, การให้ความช่วยเหลือพระรามาธิบดีจากกัมพูชาที่มาขอพึ่งพระบรมโพธิสมภาร ฯลฯหากในพื้นที่อันจำกัดนี้ ขอยกเรื่องของ "การปราบดาภิเษก" ของสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ที่กล่าวถึงสถานการณ์ก่อนเสด็จขึ้นครองราชสมบัติของสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ที่ไม่ได้สืบเชื้อสายจากกษัตริย์กรุงศรีอยุธยา จึงมีทั้งการยอมรับและไม่ยอมรับจาก ประชาชน, ขุนนาง, เจ้าเมือง ฯลฯ บางกลุ่มก็รวมกลุ่มตั้งก๊กไม่ยอมรับอำนาจสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช แต่ก็ไม่สามารถต้านทานแข็งเมืองได้ ดังนี้ใครอาตมตั้ง ตัวผจญได้ฤๅพ่ายพระกุศลพล ทั่วท้าวปราบดาภิเษกบน ภทรบิฐ บัวแฮสมบัติสมบูรณ์ด้าว แด่นฟ้ามาปานใครที่โมหะมืดไหม้ สะเทือนฤทธิ์รอยว่าเวรตามปลิด ชีพม้วยที่แข็งแข่งอิทธิฤทธิ์ ภูวนารถย่อมระยำยับด้วย ปิ่นเกล้าธรณีส่วนเนื้อหาอื่นๆ ขอท่านได้โปรดอ่านใน "ศิลปวัฒนธรรม" ว่า พระราชประวัติสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชในฐานะพระมหากษัตริย์ที่บันทึกในวรรณคดีเรื่องโคลงยอพระเกียรติพระเจ้ากรุงธนบุรีจากการบอกเล่าของราชสำนักธนบุรีเป็นอย่างไรอ่านจบแล้วเทียบเคียงกับเอกสารอื่นที่บันทึกถึงพระองค์ท่านดูช่วยกันวิพากษ์วิจารณ์อีกทียิ่งดีให้ว่ามี"อคติ"แฝงอยู่จริงหรือเท็จประการใด
ใครอาตมตั้ง ตัวผจญได้ฤๅพ่ายพระกุศลพล ทั่วท้าวปราบดาภิเษกบน ภทรบิฐ บัวแฮสมบัติสมบูรณ์ด้าว แด่นฟ้ามาปานใครที่โมหะมืดไหม้ สะเทือนฤทธิ์รอยว่าเวรตามปลิด ชีพม้วยที่แข็งแข่งอิทธิฤทธิ์ ภูวนารถย่อมระยำยับด้วย ปิ่นเกล้าธรณี
